… en waarom dat geloven je herstel zal ondermijnen…
Dit blog is geschreven door Robbert Houtman van Isamu Psychologen
Bij het vaststellen van een burn-out wordt gevraagd naar mentale aspecten zoals cynisme over het werk en verminderde betrokkenheid bij het werk. Deze mentale afvlakking wordt als een diagnostisch criterium voor een burn-out gezien en lijkt hiermee te suggereren dat er ook vooral wat tussen je oren mis gaat.
Ook bij behandeling van burn-out wordt al snel door professionals gekeken naar de persoonlijke crisis en wat men hier van moet leren. Vaak krijgen mensen adviezen om ‘niet langer voor zichzelf weg te rennen’ en dit keer ‘echt de confrontatie met zichzelf aan te gaan’. Ook populaire boeken als ‘Als een feniks uit de as’ benadrukken de spirituele crisis die aan de burn-out ten grondslag moet liggen en focussen al snel op de benodigde persoonlijke groei en hoe deze te verwezenlijken.
Mensen die op het punt komen dat ze langdurig door het ijs zakken en dus burn-out raken, geven enerzijds een veelheid van redenen aan wat hun het laatste zetje heeft gegeven. Anderzijds is hier vaak een emotioneel of mentaal aspect de daadwerkelijke druppel geweest. Voorbeelden hiervan zijn een zoveelste nare opmerking of die onterechte negatieve beoordeling. Ook dit lijkt nogmaals te benadrukken dat het vooral de mentale veerkracht is die is gebroken.
Verschil overspannenheid en burn-out
Al dit lijkt dus te suggereren dat het vooral de wilskracht is die op is en dat de weg uit een burn-out het herpakken of hervinden van je mentale kracht dient te zijn (liefst in combinatie met jezelf heruitvinden). Veel mensen die zich voor behandeling aanmelden zijn dan ook nog naarstig bij zichzelf op zoek naar die aan-knop en proberen zichzelf af te stoffen, overeind te zeulen en voort te schreeuwen. Alleen dan zonder resultaat, behalve dan een verder toenemend gevoel van frustratie en gevoelens van falen. Op zich is deze neiging heel logisch, want zolang er sprake was van ‘alleen’ overspannenheid ging het ook nog net. Maar precies hier zit het verschil tussen overspannenheid en burn-out: op het moment dat er niks meer start, ook niet met de beste wil van de wereld, dan is de overspannenheid overgegaan in de burn-out: een periode van voortdurende klachten.
In deze en komende blogs over burn-out zal ik onderbouwen dat een burn-out vooral primair een lichamelijke uitputtingsreactie is. En dat juist het benaderen van een burn-out als psychische zwakte het herstel ernstig kan ondermijnen.
Maar waarom dan naar een psycholoog als het toch vooral een fysieke aandoening betreft? Ten eerste kan je zeggen dat mensen zichzelf natuurlijk wel emotioneel en mentaal gezien enorm tegen kunnen komen. Ten tweede zou ik eerlijk gezegd oppassen naar ‘iedere’ psycholoog te gaan: alleen psychologen die voldoende onderkennen dat er sprake is van een fysieke uitputtingsreactie zullen voldoende rekening kunnen houden met de verschillende fases van herstel en hiermee tot een zo ‘vlot’ en ‘soepel’ mogelijk herstelproces kunnen komen (als de woorden ‘vlot’ en ‘soepel’ überhaupt wel in combinatie met een burn-out gebruikt mogen worden).
Drie uitgangspunten vormen de basis van mijn benadering:
- Een burn-out is vooral een lichamelijke uitputtingsreactie
- De mentale attitude waarmee je je klachten en jezelf benadert gedurende je burn-out bepaalt voor een heel groot deel de duur van je herstel (zowel ten positieve als ten negatieve; voor optimaal herstel is er dus een bepaalde mindset nodig en die is er gelukkig ook!)
- Het herstel bestaat uit verschillende fasen en de volgorde en timing van verschillende ‘interventies’ is hierom belangrijk.
Wat betreft de eerste twee punten zou je ook kunnen zeggen: hoe meer je een burn-out als iets lichamelijks kan zien en hoe meer je snapt wat je even wel en niet meer van jezelf kan en moet verwachten, hoe eerder je lichaam in herstelmodus zal komen. Weer anders: in zekere zin herstelt het lichaam zich vanzelf, mits je het niet teveel in de weg zit. En om nog wat olie op het vuur te gooien: het zal je echt helpen als je jezelf (even) als een patiënt kan zien!
Je burn-out leren begrijpen
Meer nog dan bij alle andere klachten denk ik dan ook dat de juiste informatie over burn-out en de fasen van herstel je al van een dolend pad af kunnen helpen en je een enorm eind op weg kunnen helpen. Dan heeft het altijd nog tijd nodig, maar snappen waar je in zit en wat dit betekent geeft je een kader waarmee je jezelf weer kunt begrijpen en je herstel kunt optimaliseren. En dus een kader waarmee je op kan houden om met al je goede bedoelingen je herstel te saboteren.
Dit is dan ook de belangrijkste reden dat ik er voor kies om in eerste instantie vooral over het herstel van burn-out te bloggen. Door alleen al te lezen over wat er allemaal bij komt kijken kan je jezelf en je herstel een groot plezier doen.
Zelf heb ik gemerkt in de jaren dat ik mensen met een burn-out heb helpen herstellen dat ik mij steeds meer ben gaan toeleggen tot een soort voortdurende ‘psycho-educatie’. Dit wil zeggen: vooral veel vertellen en uitleggen om hiermee het kader van herstel te scheppen. Alhoewel er een vast behandelprotocol is, met allerlei nuttige oefeningen ben ik vooral ook de rode draad erachter gaan belichten, in plaats van mij te beperken tot alleen de meer praktische aanpak van het behandelprotocol.
Vaak heeft het alsnog ook tijd nodig om de kwartjes te laten vallen. Je zult toch de verschillende mindsets moeten uitproberen om te kunnen ervaren wat echt wel en niet werkt en om de wetten van een burn-out te leren kennen. In die zin is de burn-out zelf nog altijd de beste leermeester! De taak van de psycholoog is er dan ook een van ‘tolk’: hoe leer je de taal en de wetten van de burn-ot verstaan. En de burn-out heeft namelijk een aantal wetten die enorm contra-intuïtief kunnen voelen. In volgende blogs zal hier dieper op ingegaan worden. Om alvast een tipje van de sluier op te lichten:
De eerste paradox van burn-out zit er in dat alhoewel het vooral als een lichamelijke verstoring moet worden gezien, juist de mentale aspecten van ultiem belang zijn in het herstel (maar op een wezenlijk andere manier dan hoe veel mensen het automatisch benaderen, want het gaat toch vooral niet in het herpakken van je mentale kracht).
Maar hoe zit het dan met die mentale aspecten waarmee dit blog begonnen is? Hoe kan het dat de klachten ook tot duidelijke mentale verstoringen leiden en hoe kan het dat vaak emotionele incidenten de laatste druppel zijn? Wat mij betreft is dit vrij eenvoudig te duiden. Ik draai het ook liever om: zou het niet gek zijn dat je op het moment dat als je volledig overspannen, uitgeput en cognitief murw bent je hier mentaal ook niet van uit balans zou raken, alsof lichaam en geest gescheiden zijn? Bij een burn-out is vaak niet alleen je immuunsysteem van slag, maar zijn er ook grote hormonale schommelingen en verstoringen. Juist dit maakt dat het vaak zo moeilijk is om weer eens te gaan ontspannen. Waarom zou het dan alleen in fysieke klachten te merken moeten zijn?
Het punt is vooral dat het mentale niet als direct aangrijpingspunt voor behandeling moet worden genomen. De belangrijkste reden hiertoe is nou immers juist dat hier bij een burn-out per definitie geen rek of energie meer voor is! Het is opper dan op en van jezelf verlangen om het anders te ervaren is gewoon een brug te ver. Uiteindelijk is het natuurlijk ook de bedoeling wat te leren om en om het in de toekomst te kunnen voorkomen. In die zin is het cliché gelukkig weer waar: je kan en zal er echt beter uit komen. Maar het punt is dat vaak gemist wordt aan welke volgorde de behandeling zich dient te houden.
De tweede burn-out paradox die in een volgend blog verder zal worden uitgewerkt is dat hoe harder je knokt hoe dieper je wegzakt (en hoe gefrustreerder je uiteindelijk zal worden). Het is net als drijfzand: door je te verzetten kom je dieper vast te zitten. Op het moment dat je dit als falen gaat ervaren en wanhopig wordt dan is er ook de kans dat je bovenop je burn-out een depressie ontwikkelt. En alhoewel deze combinatie dus veel voorkomt zal ik ook toelichten waarom in zo’n geval nog steeds vooral een burn-out behandeling op zijn plaats zal zijn.
Een vaak gehoorde uitspraak geldt ten zeerste voor burn-out: het gedrag dat je in een probleem heeft gebracht (zeer langdurige wilskracht) zal nooit het gedrag zijn dat jou er ook uit zal kunnen halen. Het gaat vooral om het loslaten van het vechten en omarmen van een andere mindset of benadering naar jezelf en je klachten. Allereerst om gewoon te kunnen herstellen en uit die hoge versnelling van gespannenheid te kunnen komen. Dit is een noodzakelijke tussenstap die niet overgeslagen kan worden. En natuurlijk zit hier ergens ook een wezenlijke verandering in verborgen.
Door Robbert Houtman van Isamu Psychologen
